Bu eserlerin bir kısmı müstakil olarak yazılmış, bir kısmı ise tefsirlerin mukaddimesi olarak yazılmıştır.

Önemli usûl kitaplarından bazıları şunlardır:

A) Müstakil olanlar

1-Hâris el-Muhâsibî (ö. 243/857): el-Akl ve Fehmu‟l-Kur‟an

Alanının en eski usûl kitabıdır. Kur‟an‟ın faziletleri, üslubu, muhkem-müteşabih, nesih, halku‟l-Kur‟an gibi konular bu kiapta işlenen başlıca konulardır.

2-el-Hûfî (ö. 430/1038): el-Burhân fi Ulûmi‟l-Kur‟an
Ulûmü‟l-Kur‟an tabirinin kullanıldığı ilk eserdir. Bu eserde i‟cazu‟l-Kur‟an, garibu‟l-

Kur‟an, i‟rabu‟l-Kur‟an gibi ilimlere yer verilir.

3-İbnu’l-Cevzî (ö. 597/1200): Fünûnu‟l-Efnân

Tefsir Usûlünün önemli kaynaklarından biridir. Usûl konuları bu eserde büyük bir titizlikle ele alınmıştır. Eser iki ana bölümden oluşur. Birinci bölümde tefsir usulü konuları, ikinci bölümde ise dil konuları ele alınır.

4-et-Tûfî (ö. 716/1316): el-İksir fi kavâidi ilmi‟t-tefsir
Bu eserde Kur‟an‟ın ihtiva ettiği ilimler, fesahat ve belağat ilimlerinin türleri, Kur‟an

üslubu, müfred ve mürekkeb lafızlar gibi konular işlenmiştir.

5-Gİbn Teymiyye (ö. 728/1327): Mukaddime fi Usuli‟t-tefsir

Eser, bu alandaki usûl eserlerine duyulan ihtiyacı açıklayarak başlar. Eserde Hz. Peygamber‟in Kur‟an‟a dair açıklamalrı, selef ve sahabenin tefsirdeki tercihleri, Kur‟an‟ı doğru tefsir etmenin yolları vb. konular ele alınır.

6-ez-Zerkeşî (ö. 794/1392): el-Burhân fi Ulûmi‟l-Kur‟an

Müellif eseri yazma amacını bu alanda kendisinden önceki müelliflerin Kur‟an ilimleri konusunu derli toplu ele almamaları olarak açıklar. Müellif işlediği her konunun giriş kısmında, daha önce konuyla ilgili yazılmış eserler hakkında kısaca bilgi verir.

el-Burhân, muhteva zenginliği, kaynak çokluğu, ve konuların işlenişi bakımından tefsir usûlü kaynakları arasında 1.sıradadır.

7-es-Suyûtî (ö. 911/1505): el-İtkân fi ulûmi‟l-Kur‟an
Muhteva bakımından zengin bir kaynaktır. Zerkeşi‟nin el-Burhan‟ından çokça alıntı

vardır. Bu eserde yer yer tefsir usulü tarihine dair bilgiler de bulunur.
Ayrıca el-Kâfiyecî (ö. 879/1478)‟nin et-Teysîr fi Kavâidi ilmi‟t-Tefsîr‟i ile ed-Dihlevî

(ö. 1176/1764)‟nin el-Fevzu‟l-Kebîr fi usûli‟t-Tefsir‟i de bu alanda yazılmış eserlerdendir. B) Tefsir Mukadimeleri

Bazı müfessirler te‟lif ettikleri tefsir kitaplarının mukaddimelerinde tefsir usûlünü ele almışlardır.

1-et-Taberî (ö. 310/970): Câmiu‟l-Beyân an te‟vili‟l-Kur‟an
Bu tefsirin mukaddimesinde yedi harf, kıraat, Kur‟an‟daki sure ve ayetlerin isimleri

gibi konulara yer verilir.

Taberî, Allah kelamını iyi anlamak için sarf, nahiv, belağat ve edebiyat konularının iyi bilinmesi gerktiği fikrini savunur.

2-er-Râğıb el-İsfehânî (ö. 502/1108): Mukaddimetü‟t-tefsir

Bakara suresinin 220 ayetini tefsir eden bir kitaptır. Bu eserde tefsir-te‟vil kavramları, hakikat-mecaz, umum-husus, nesih, muhkem-müteşabih gibi tefsir usulünün temel konuları işlenir.

3-ibn Atiyye el-Endelüsi (ö. 543/1148): Mukaddime
Bu eserde Kur‟an‟ı tefsir etmenin faziletleri, yed, harf, müfessirlerin mertebeleri,

Kur‟an‟daki garip lafızlar,Kur‟an‟ın toplanması ve harekelenmesi gibi konular bulunur.

4-el-Kurtubî (ö. 671/1272): el-Cami‟ li ahkâmi‟l-Kur‟an

Bu eserde öncelikle Kur‟an‟ı okuyup üzerinde düşünmenin önemi üzerinde durulur. Kur‟an‟ı öğrenen, okuyan, dinleyen ve hükmüyle amel edenlerin üstünlüğü, Kur‟an okumanın adabı, Kur‟an‟ın rey ile tefsirinin tehlikeleri, müfessirlerin mertebeleri, Kur‟an‟ın sünnetle tefsiri, Hz. Osman mushafında ziyadelik ve eksiklik iddiaları gibi dikkat çekici konular üzerinde durulur.

5-Ebu Hayyan (ö. 745/1344): el-Bahru‟l-Muhît

Öncelikle tefsirin ihiyaç duyduğu ilimler ele alınır. Ona göre bunların başında lügat bilgisi vardır. Daha sonra bedi ve beyan ilimleri gelir. Daha sonra ise sebeb-i nüzul, nesih, umum-husus, emir-nehiy gibi konular da tefsir için çok önemlidir.

Ebu Hayyan ayrıca Allah hakkında vacip, caiz ve mümteni olan şeyleri sıralar. Kur‟an‟da hereke ve harf değişikliklerinde ortaya nelerin çıkacağına dair bilgiler verir. Kur‟an‟ı ancak hakkıyla bu ilimlerde derinleşen kişilerin anlayacağın ve sonuç olarka ebedi mutluluğa ancak Kelamullah ile varılacağını ifade eder.

6-İbn Kesir (774/1372): Tefsiru‟l-Kur‟ani‟l-Azîm

Rivayet tefsirinin Taberi‟den sonraki en önemli ismidir. Ona göre Kur‟an‟ın en güzel tefsiri onu yine Kur‟an ile tefsir etmektir. Bundan netice alınamazsa sünnete müracaat edilmelidir. Daha sonraki adım ise sahabe sözleridir. Çünkü onlar Kur‟an‟ın inişine şahit olmuşlar ve sebeb-i nüzulu en iyi bilen kişilerdir.

Ayrıca şu müellifler ve eserleri de kategoride değerlendirilir: en-Neysâbûrî (ö. 727/1326): Garâbibu‟l-Kur‟an ve Reğâibu‟l-Furkân, Ġbn Cüzey el-Kelbî (741/1340): Kitâbu‟t-Teshîl, Ebu’s-Senâ el-Ġsfehânî (749/1348): Envâru‟l-Hakâiki‟r-Rabb‟aniyye, el- Âlûsî (ö. 1270/1853): Rûhu‟l-Me‟âni ve el-Kâsımî (ö. 1332/1914): Mehâsinu‟t-Te‟vil.

Tâlî Kaynaklar:

Asli kaynak olmayıp tefsir usulüne dair bilgiler için müracaat edilebilecek ikincil kaynaklardır. Bunlar bir kısmı Arapça, bir kısmı da Türkçe yazılmıştır.

1. Arapça Eserler

   1. ez-Zerkânî (ö. 1367/1948): Menâhilu‟l-İrfân fi Ulûmi‟l-Kur‟an

   2. ez-Zehebî (ö. 1399/1978): et-Tefsîr ve‟l-Müfessirûn

   3. Subhî es-Sâlih (ö. 1399/1978): Mebâhis fî Ulûmi‟l-Kur‟an

   4. Mennâu’l-Kattan: Mebâhis fî Ulûmi‟l-Kur‟an

   5. Muhammed Ġzzet Derveze: Kur‟anu‟l-Mecîd

   6. Muhammed Ali es-Sâbûnî: et-Tibyân fi Ulûmi‟l-Kur‟an

   Arapça olarak te‟lif edilmiş ikincil kaynakların bazıları bunlardır. Ancak daha bu listeye dahil edilebilecek yirmiye yakın eser mevcuttur.

2. Türkçe Eserler

1-Bursalı Mehmet Tahir Efendi: Delîlu‟t-tefâsir
Tefsirin tanımı, konusu, gayesi kısımları başlangıçta ele alır. Daha sonra Kur‟an ile ilgili ilimler üzerinde durulur.

2-Bergamalı Cevdet Bey: Tefsir Tarihi

Kur‟an‟ın toplanması, tefsir, te‟vil, kavramları arsındaki farklar, yedi harf, müfessirler arasında meydan gelen farklar gibi konular üzerinde durulur.

3-Gİsmail Hakkı İzmirli: Tarih-i Kur‟an
Kur‟an‟ın nüzulü, yazılması toplanması, noktalanması ve harekelenmesi gibi Kur‟an

tarihinin temel konuları üzerinde durur.

4-Ömer Rıza Doğrul: Kur‟an nedir?

Bu eserde Kur‟an‟ın dili, üslubu, nazmı, asr-ı saadette ezberlenmesi, kıraati ve harekelenmesi gibi konular işlenir. Ayrıca müsteşriklerin Kur‟an hakkındaki görüşlerine de yer verilir.

5-Ömer Nasuhi Bilmen: Büyük Tefsir Tarihi
İki cilttir. İlk ciltte Kur‟an tarihi, tefsir, te‟vil, tercüme kavramları, müfessirler ve bazı

ilimler hakkında genel bilgiler yer alır.

Bu eserde müfessirler 14 tabaka olarka ele alınır. Toplamda 464 müfessir tanıtılır.

Türkçe kaleme alınmış kitaplar içerisinde en kapsamlı olandır.

6-İsmail Cerrahoğlu: Tefsir Usûlü

Kur‟an tarihi, Kur‟an ilimleri ve tefsir tarihi olarak üç bölümden oluşur. İlahiyat fakültelerinin çoğunda uzun süredir ders kitabı olarak okutulmaktadır.

-Tefsir Tarihi

2 cilttir. Birinci ciltte Hz. Peygamber, sahabe, tabiun ve tabiun sonra tefsir hareketleri ele alınmış ikinci ciltte tasavvufi, felsefi ve fıkhi tefsirle tanıtılmıştır.

7. Osman Keskioğlu: Kur‟an Tarihi
8. Muhammed Hamidullah: Kur‟an Tarihi (Eser Fransızca yazılmış, daha sonra

Türkçe‟ye çevrilmiştir.)

Bunların dışında yazılmış ve yazılmakta olan eserler de mevcuttur. Elimizdeki kitap ve tefsir tarihine dair yazılan bir kitap da Muhsin Demirci‟ye aittir.

Batı Dillerinde YazılmıĢ Bazı Eserler

1. İgnaz Goldziher: De Richungten der Islamichen Kuranaulegung

2. Rudi Paret: Kur‟an Üzerine Makaleler

3. T. Nöldeke-F. Schwally: Kur‟an Tarihi

4. Arthur Jeffery: The Foreign Vokabulary Of The Qur‟an

5. Jaques Jomier: The Bible And The Koran